بزرگ‌ترین طرح اراضی کشاورزی ایران در تاریخ کشور، طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان و ایلام است که به گفته مسئولان متولی با اجرایی شدن آن حداقل ۹,۵ میلیون تن به ظرفیت تولید کشور افزوده و برای ۴۰۰ هزار نفر اشتغال ایجاد می‌شود.
بزرگ‌ترین طرح اراضی کشاورزی ایران در تاریخ کشور، طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان و ایلام است که به گفته مسئولان متولی با اجرایی شدن آن حداقل ۹,۵ میلیون تن به ظرفیت تولید کشور افزوده و برای ۴۰۰ هزار نفر اشتغال ایجاد می‌شود.
طرح ۵۵۰ هزار هکتاری که تلاش می‌کند با استفاده از آب‌های قابل استحصال در پایاب سدها و به‌کارگیری از هفت سد و دشت وسیع، ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری در بالادست شبکه‌های فرعی را افزایش داده و به شکل طبیعی در توسعه پایدار و افزایش درآمد شاغلان بخش کشاورزی نقش ایفا کند، هرچند که جلوگیری از مهاجرت و کاهش حاشیه‌نشینی نیز از اهداف اجتماعی طرح عنوان شده است. این طرح در دو ساله عمر دولت یازدهم از ۶۶ هزار هکتار به ۱۳۴ هزار هکتار رسیده و پیش‌بینی‌ها حاکی است تا پایان سال آینده فاز نخست عملیات آماده‌سازی آن انجام شود. با حسن علاقه‌بند، عضو هیأت‌مدیره و معاون اجرایی مؤسسه جهاد نصر در این باره به گفت‌گو نشسته‌ایم.
************
طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان پس از دولت یازدهم چه تغییراتی داشته است؟
در دی‌ماه سال ۹۲ به‌دنبال سفر رئیس جمهوری و اختصاص یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی به طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان و ایلام، طرحی که طی شش سال فعالیت از سال ۸۷ تا ۹۲ تنها ۶۶ هزار هکتار آن عملیاتی شده بود امروز توانسته است عملیات اجرایی ۲۰۰ هزار هکتار را به خاتمه برساند.
وضعیت بدهی پیمانکاران طرح ۵۵۰ هزار هکتاری چگونه است؟
در پایان سال ۹۳ مؤسسه با انبوه مطالبات پیمانکاران تا سطح ۲۰۰ میلیارد تومان روبه‌رو بود، اگر پرداخت صندوق توسعه ملی سرعت نگرفته بود، عملاً طرح متوقف می‌شد، اما با سفر رئیس جمهوری و مشکل پرداخت بدهی از طریق تخصیص تملک دارایی مطالبات پیمانکاران پرداخت شد و با برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته و پیگیری شخص وزیر عملیات اجرایی ۲۰۰ هزار هکتار در فاز نخست خاتمه یافته و تا پایان سال آینده با اتمام عملیات آماده‌سازی ۳۱۲ هکتار انتظار می‌رود فاز نخست طرح مذکور به بهره‌برداری کامل برسد.
فعالیت اصلی مؤسسه جهاد نصر در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری چیست؟
مؤسسه جهاد نصر به‌عنوان مجری مکمل فعالیت‌های وزارت نیرو به‌شمار می‌رود که پس از اتمام سرمایه‌گذاری‌های بالادستی از طریق دولت، ساخت سد و کانال‌های اصلی برای زهکشی و کانال‌های فرعی آبیاری و ایجاد زیرساخت‌های بخش کشاورزی به‌منظور بهره‌بردرای از اراضی وارد گود می‌شود.
اجرای طرح از طریق انتخاب پیمانکار در مناقصه عمومی و با ابزار بخش خصوصی در فراخوان صورت می‌گیرد و اکنون ۹ هزار و ۴۰۰ نفر به‌صورت مستقیم در ۷۲ کارگاه فعالیت می‌کنند، هرچند در توجیه طرح از ۴۰۰ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم پس از انجام طرح سخ رانده شده است.
همزمان با مؤسسه سایر بخش‌های وزارت جهاد کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی خوزستان اداره‌های کل و معاونان برای تسطیح اراضی کشاورزی و تأمین آب مورد نیاز به‌منظور افزایش تولید و درآمد کشاورزان و ایجاد اشتغال و معیشت مردم دست به‌کار می‌شوند.
مهم‌ترین مشکلاتی که در آماده‌سازی طرح ۵۵۰ هزار هکتاری وجود دارد چیست؟
پس از آنکه زیرساخت‌های اراضی کشاورزی آماده شد، واگذاری آن به مردم به شکل فعلی چندان مؤثر نیست. به‌نظر می‌رسد تشکل‌ها و نهادهای مردمی از مجرای بخش خصوصی باید ساماندهی شود.
از سوی دیگر، آموزش کشاورزان و اختصاص یک تا ۱,۵ درصد اعتبارات به‌صورت منظم و هرساله اصل انکارناپذیری به‌شمار می‌رود که برای سرعت بخشیدن به فعالیت اجرا باید مورد توجه قرار گیرد.
آموزش، ترویج و تحقیقات از اصولی است که باید در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری به آن پرداخته شود. همچنین توجه به مکانیزاسیون برای اراضی تسطیح شد و نگهداری ماشین‌آلات از مواردی است که برای به ثمر نشستن این طرح بزرگ باید مورد توجه قرار گیرد.
وضعیت صنایع تبدیلی و لزوم سرمایه‌گذاری در این حوزه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تلاش مؤسسه و سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان تمرکز بر الگوی کشت و نیازسنجی بازار بوده است. ترکیب سرمایه‌گذاری دولت و بخش خصوصی در خوزستان و دشت عباس ایلام تمرکز بر مزیت‌های اقلیمی منطقه و لزوم سرمایه‌گذاری بومی و منطقه‌ای در بخش صنایع تبدیلی بوده است.
تولید چغندرقند و ایجاد کارخانه‌های قند علاوه بر اشتغال و کارآفرینی می‌تواند کشور را از واردات شکر بی‌نیاز کند. در واقع مزیت نسبی منطقه با توجه به میزان آب تولید چغندرقند و ذرت تشخیص داده شده است و انتظار می‌رود صنایع تبدیلی مورد نیاز نیز با حمایت دولت و هدایت تسهیلات به کمک بهره‌وری طرح بیایند.
در سال گذشته بخش کشاورزی با مازاد تولید روبه‌رو بوده که منجر به انهدام محصول و ضرر قابل توجه کشاورزان و دولت شد؛ چگونه می‌توان تولیدات طرح را از چنین سرنوشتی رهانید؟
بازار و صادرات محصولات کشاورزی از مهم‌ترین حلقه‌های مفقوده تجارت کشاورزی است، زمانی تجهیز زیرساخت‌های بخش کشاورزی می‌تواند منجر به توسعه اقتصاد کشور شود که بتواند رفاه کشاورزان و آورده معیشت آنها را دگرگون کند.
تغییر زندگی کشاورزان بدون در نظر گرفتن بازار، بازاریابی و بازاررسانی از اساس بی‌معنا است؛ لذا طرح ۵۵۰ هزار هکتاری برای موفقیت نیازمند توجه جدی به بازار است، هرچند برای تکامل طرحی که بزرگ‌ترین طرح کشاورزی کشور لقب گرفته، باید عزم ملی وجود داشته باشد و دستگاه‌های سیاست‌گذار طرح ۵۵۰ هزار هکتار را به‌عنوان درون‌مایه اقتصاد مقاومتی در حوزه تولید و رفع بیکاری ببینند.
ایجاد ۴۰۰ هزار شغل و ۹,۵ میلیون تن تولیدات کشاورزی اتفاق بزرگی در حوزه تولید است که نمی‌توان آن را از نظر دور دانست.
وضعیت بودجه طرح ۵۵۰ هزار هکتاری با توجه به محدودیت‌های مالی دولت چگونه بود؟
خوشبختانه سال گذشته با وجود محدودیت‌های موجود برای بودجه مالی دولت، این مؤسسه محدودیت اعتباری نداشت و با تخصیص اعتبار صندوق توسعه ملی و هماهنگی سایر دستگاه‌ها به‌ویژه سازمان برنامه‌ریزی کشور سال قبل یک‌هزار و ۵۰ میلیارد تخصیص یافت و انتظار می‌رود برای سال جاری نیز ۱۰۰ میلیون دلار اختصاص پیدا کند.
آیا استفاده از فاینانس و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری تعریف شده است؟
استفاده از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی از مواردی است که برای بهره‌برداری طرح مورد توجه بود و در قالب مناقصه بعد از اتمام عملیات آماده‌سازی به‌کار گرفته شده، اما جذب سرمایه‌گذاری خارجی و فاینانس برای فاز دوم و بخش تکمیلی رایزنی‌های صورت‌گرفته، اما هنوز قطعی نشده است.
وضعیت زهکشی اراضی کشاورزی در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری چگونه است؟
تاکنون عملیات زهکشی اراضی کشاورزی برای ۱۴۰ هزار هکتار اجرایی شده و در صورتی که عملیات آبشویی طی یک سال انجام شود، انتظار افزایش بهره‌برداری تا سه برابر میزان فعلی وجود دارد، چرا که کیفیت خاک اصلاح شده و آزمایش میدانی نشان داده آبشویی سنگین می‌تواند EC خاک را از ۴۰ به هشت تقلیل دهد.
فاز دوم طرح ۵۵۰ هزار هکتاری از چه زمانی آغاز به‌کار کرد؟
۳۱۲ هزار هکتار فاز نخست طرح ۵۵۰ هزار هکتاری با سرعت گرفتن اختصاص یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی تا سال ۹۶ به خاتمه خواهد رسید و انتظار می‌رود ۲۳۸ هزار هکتار تحت عنوان فاز دوم از امسال عملیات زیربنایی آن کلید زده شد.
مؤسه جهاد نصر توانست با پیگیری‌های بسیار و البته با تأخیر، موافقت تخصیص آب فاز دوم را از وزارت نیرو بگیرد و در صورت حمایت صندوق توسعه انتظار می‌رود قول اجرایی شدن طرح طی سه سال توسط رئیس جمهوری عملیاتی شود./