وقتی فرآوری‌کنندگان زرشک و زعفران که دارای پست‌های دولتی و خصوصی هستند و محصول کشاورزان را با نازل‌ترین قیمت ممکن خریداری می‌کنند، تولیدکنندگان به امید ارزش افزوده بیشتر محصول خود را به افغان‌ها می‌فروشند تا در قبال صادرات محصول ایرانی به نام افغانستان، سود بیشتری دریافت کنند.
مدیرعامل اتحادیه زرشک‌کاران خراسان جنوبی امروز در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران با اعلام این خبر گفت: در حالی که ایران تولیدکننده 98 درصد زرشک جهان به‌شمار رفته و 95 درصد آن نیز در خراسان جنوبی تولید می‌شود، زرشک به‌عنوان مزیت نسبی ایران شناخته نشده و هیچ برنامه‌ای برای توسعه صادرات آن وجود ندارد.
محمدحسین آذری‌نصرآبادی افزود: سال گذشته از سطح 314 هزار هکتار، بیش از 60 هزار تن زرشک خشک استحصال شد که 16 هزار و 214 تن آن کاملاً بهداشتی و عاری از هرگونه مواد آلوده تشخیص داده شده است.
وی خاطرنشان کرد: قیمت زرشک تازه بین چهار تا پنج‌هزار تومان است و زرشک خشک تا 21 هزار تومان در بازارهای داخلی به‌فروش می‌رسد. با این وجود، زرشک در ایران و در دنیا ناشناخته باقی مانده است و با وجود آنکه انحصار در تولید آن وجود دارد، مزیت نسبی آن شناخته نشده است.
آذری‌نصرآبادی ادامه داد: زرشک به‌عنوان یکی از محصولاتی که کم‌آب‌بر شناسایی شده و بعد از شش سال می‌تواند باردهی مناسبی داشته باشد، می‌تواند به‌عنوان گیاه مناطق خشک به‌شمار رفته و در اراضی که مقدار آب با کاهش روبه‌رو شده است، به‌عنوان کشت اصلی قرار گیرد؛ از سوی دیگر، این محصول بدون استفاده از کود و سموم کشاورزی تولید می‌شود و به‌عنوان یک کالای ارگانیک به‌شمار می‌رود که می‌تواند در اتحادیه اروپا و در صدر محصولات صادرشده ارگانیک ایران به‌شمار رود، اما هیچ برنامه‌ای از سوی بخش خصوصی یا دولتی برای شناسایی و صادرات آن وجود ندارد.
زرشک، مغفول صنایع تبدیلی
مدیرعامل اتحادیه زرشک‌کاران خراسان جنوبی تصریح کرد: با وجود آنکه زرشک به عنوان یکی از گیاهان دارویی با خواص بالا به‌شمار رفته که سابقه آن به ابوریحان و هزارسال قبل می‌رسد که آن را به‌عنوان امبرباریس معرفی کرده که با داشتن طبیعت سرد و خشک، دارای خاصیت ضدتب، بیماری‌های عفونی و دردهای رماتیسمی شناخته شده است، در ایران تنها در کنار پلو مصرف می‌شود.
وی یادآور شد: هرچند واحدهای کنسانتره زرشک، انار و انگور به‌صورت تجمیعی در خراسان جنوبی راه‌اندازی شده که می‌تواند بستنی یخی با طعم زرشک و آب زرشک تولید کند، اما برای صادرات محصولات فرآوری‌شده زرشک هنوز راه زیادی وجود دارد.
آذری‌نصرآبادی تأکید کرد: صنایع تبدیلی فعال در زمینه زرشک انگشت‌شمارند، با اینکه این محصول می‌تواند به عنوان یک نوشیدنی طبی و ادویه دارای ارزش افزوده بالا در سبد صادراتی نقش مؤثری ایفا کند.
وی اظهار داشت: نگاه ملی در حمایت از زرشک وجود ندارد، به این معنا که در صورتی که زرشک به‌عنوان الگوی کشت مناطق خشک معرفی و از سوی وزارت جهاد کشاورزی مورد حمایت قرار گیرد، می‌تواند به‌عنوان محصول اصلی مناطق کویری و خراسان‌های سه‌گانه معرفی شده و برای سرمایه‌گذاران صنایع تبدیلی انگیزه ایجاد شود.
زرشک، محصولی که بیمه کارآمد ندارد
مدیرعامل اتحادیه زرشک‌کاران خراسان جنوبی همچنین گفت: از آنجا که زرشک به شکل سنتی برداشت می‌شود و کشاورزان ناگزیرند حجم قابل توجهی از محصول خود را به شکل سنتی و در آفتاب خشک کنند، با نخستین قطره‌های باران، تمامی محصولات برداشت‌شده به فنا رفته و عملاً نابود می‌شود.
آذری‌نصرآبادی در ادامه افزود: بیمه فعلی باغ‌های زرشک تا زمانی است که زرشک روی درخت قرار دارد و پس از برداشت، هرگونه حادثه‌ای که باعث ضرر و زیان به کشاورز شود، مورد پشتیبانی بیمه قرار ندارد.
وی خاطرنشان کرد: مراکز فرآوری زرشک بسیار اندک هستند، با این وجود بیمه نیز حمایتی از کشاورزان زرشک‌کار به‌عمل نیاورده و این محصول بی‌پشتوانه رها شده است.
خام‌فروشی فقط در نفت نیست
آذری‌نصرآبادی ادامه داد: حجم محدودی از زرشک‌های تولیدی به آلمان و فرانسه صادر شده است که نقش چندانی در صادرات زرشک ندارد. با این وجود، در صورتی که صنایع تبدیلی در زرشک به‌صورت منسجمی هدایت شود، می‌توان انتظار داشت صادرات این محصول افزایش چشم‌گیری داشته باشد.
وی تصریح کرد: صادرات زرشک به‌صورت خام و فرآوری‌نشده یکی از مهم‌ترین ایرادهایی است که در حوزه صادراتی این محصول قرار دارد؛ چرا که ذائقه مشتریان اروپایی و آسیای میانه با ایرانی هماهنگ نیست و نباید انتظار داشت زرشک تنها در کنار برنج و مرغ مصرف شود.
وقتی صادرات زرشک از افغان‌ها کمک می‌گیرد
مدیرعامل اتحادیه زرشک‌کاران خراسان جنوبی یادآور شد: هیئتی از سوی افغانستان به ایران آمد و گفتگوهایی برای صادرات زرشک، عناب و زعفران با طرف افغانی صورت گرفت.
آذری‌نصرآبادی تأکید کرد: هرچند افغانی‌ها خود تولیدکننده زرشک، عناب و زعفران به‌شمار می‌روند، اما انتقال محصولات ایران به آنجا و صادرات از سوی افغانستان با سرعت بیشتری همراه است.
وی اظهار داشت: افغان‌ها زعفران، زرشک و عناب ایرانی را خریداری کرده و به نام خود در بازارهای بین‌المللی به فروش می‌رسانند. چنین اتفاقی نتیجه عدم ساماندهی تولید تا صادرات محصولات کشاورزان در خراسان جنوبی است.
آذری‌نصرآبادی همچنین گفت: برخی فروشندگان بزرگ زعفران که دارای پست‌های دولتی یا خصوصی هستند، با استفاده از ضابطه‌های خود می‌توانند محصول فرآوری‌شده زعفران و زرشک خود را به قیمت مناسب در بازار صادر کنند و در عوض به‌دنبال آن هستند که محصول تولیدشده کشاورز را که هیچ راهی به رانت‌های دولتی و خصوصی ندارد، با نازل‌ترین قیمت خریداری کنند؛ لذا کشاورزان و تولیدکنندگان کوچک نیز از چنین مکانیزم‌های معیوبی برای ارزش افزوده محصولات خود استفاده می‌کنند.
وی در پایان افزود: در صورتی که برای صادرات محصولات دارای مزیت نسبی ایران نظیر زرشک، عناب و زعفران سامانه‌ای طراحی شود و نظارتی بر آن صورت گیرد، ضمن ارزش افزوده، کشاورزی در مناطق خشکسال نیز با ضریب توسعه بیشتری همراه خواهد بود و کشاورزان انگیزه بیشتری برای افزایش تولید پیدا می‌کنند./